İstiqamət: Zərif üzvi sintez
1. Nitro qrupunu iştirakında Br•••O halogen əlaqəsinin identifikasiyası hesabına dibromodiazadienlərin kristal strukturnun təşkili
Mövzunun rəhbəri: akademik Abel Məhərrəmov
İcraçılar: Abel Məhərrəmov, Namiq Şıxaliyev, Gülnar Atakişiyeva
Məqsəd: Tərkibində Nitro qrup saxlayan dibromodiazadien boyaları sintezi aparılmış və Rentgen quruluş analizi vasitəsi ilə maddələrin monokristalları xarakterizə edilmişdir. Müəyyən edilmişdir ki, elektron çatışmazlığı olan dibromodiazadienlər halogen əlaqəsinin (XB) donorları, nitro qrupu isə XB akseptoru kimi çıxış edirlər. Əvəzedicilərdən asılı olaraq, Br···O···XB digər zəif qarşılıqlı təsirlərlə müqayisə edilmiş və bəzi boyalar üçün onlar hətta nitro qrupunun iştirak etdiyi halogen əlaqəsindən də üstün olduğu müəyyən edilmişdir. İşin təcrübi hissəsində DFT hesablamaları və Bader nəzəriyyəsi çərçivəsində elektron sıxlığının paylanmasının topoloji təhlili də yer almışdır.
Nəticə: Məqalə "Web of Science" elmmetrik bazasına daxil olan (İF 4.927) "Molecules" jurnalında çap olunub. https://doi.org/10.3390/ molecules27165110
2. Dana Timus DNT-də etil 3,3,5,5-tetrasian-2-hidroksi-2-metil- 4,6-difeniltsikloheksan-1-karboksilatın rabitə hesablamaları ilə analizi
Mövzunun rəhbəri: akademik Abel Məhərrəmov
İcraçılar: Məlahət Qurbanova, Rizvan Əsgərov
Məqsəd: Alınmış elmi nəticə haqqında qısa məlumat: Malonnitril, benzaldehid və asetosirkə efirinin CCl3COOH iştirakında üçkomponentli kondensləşmə reaksiyasından ilk dəfə olaraq etil 3,3,5,5-tetrasian-2-hidroksi-2-metil- 4,6-difeniltsikloheksan-1-karboksilat alınmış, quruluşu rentgen quruluş analizi metodu ilə təsdiq olunmuş və onun Dana Timus DNT-də rabitə hesablamaları ilə analizi aparılmışdır.
Nəticə: Malahat Kurbanova, Kandasamy Saravanan, Sajjad Ahmad, Arzu Sadigova, Rizvan Askerov, Abel Magerramov, Youness El Bakri. Computational Binding Analysis of Ethyl 3,3,5,5‑Tetracyano‑ 2‑Hydroxy‑2‑Methyl‑4,6‑Diphenylcyclohexane‑1‑Carboxylate in Calf Thymus DNA. Applied Biochemistry and Biotechnology 2022 https://doi.org/10.1007/s12010-022-03849-0 (İF 3.094)
3. Etil 3,5-difenil-1H-pirol-2-karboksilat və (Z)-etil 2-(3-okso-1,3-difenilprop-1-enilamin) asetatın molekulyar dokinq metodu ilə tədqiqi və molekulyar dinamika simulyasiyası
Mövzunun rəhbəri: akademik Abel Məhərrəmov
İcraçılar: Məlahət Qurbanova, Aytən Səfərova
Məqsəd: Alınmış elmi nəticə haqqında qısa məlumat: Etil 3,5-difenil-1H-pirol-2-karboksilat və (Z)-etil 2-(3-okso-1,3-difenilprop-1-enilamin) asetat sintez edilmiş, quruluşları rentgen quruluş analizi və NMR spektroskopiya metodu ilə təsdiq olunmuşdur. Sintez olunan birləşmələrin bioloji aktivliyi tədqiq edilmiş və AChE və α-qlikozidaza fermentlərinin potensial inhibitor kimi xassələri müəyyən edilmişdir.
Nəticə: Malahat Kurbanova, Abel Maharramov, Aytan Safarova, Sajjad Ahmad, Youness El Bakri. Molecular docking study and molecular dynamics simulation of ethyl 3,5- diphenyl- 1H-pyrrole-2-carboxylate and (Z)-ethyl 2-(3-oxo-1,3-diphenylprop-1-enylamin)acetate. Journal of Biochemical and Molecular Toxicology. 2022; e23013 https://doi.org/10.1002/jbt.23013 (İF 3.568)
4. Strukturla idarə olunan modelləşdirmə və simulyasiya yanaşması vasitəsilə COVID-19 infeksiyasına qarşı potensial molekulların müəyyən edilməsi, birmərhələli sintezi və rentgen kristal quruluşu
Mövzunun rəhbəri: akademik Abel Məhərrəmov
İcraçılar: Məlahət Qurbanova
Məqsəd: Birmərhələli üçkomponentli Biginelli reaksiyasına əsasən heterotsiklik və bitsiklik birləşmələr sintez olunmuş, quruluşları rentgen quruluş analiz metodu ilə təsdiq edilmiş və strukturla idarə olunan modelləşdirmə və simulyasiya yanaşması vasitəsilə COVID-19 infeksiyasına qarşı potensial molekullar olması müəyyən edilmişdir.
Nəticə: Youness El Bakri, Malahat Musrat Kurbanova, Sabir Ali Siddique, Sajjad Ahmad, Souraya Goumri-Said. One-pot synthesis, X-ray crystal structure, and identification of potential molecules against COVID-19 main protease through structure-guided modeling and simulation approach. Arabian Journal of Chemistry 2022 https://doi.org/10.1016/j.arabjc.2022.104230 (İF 6.212)
5. Dixlordiazobutadien quruluşlu birlşmənin sitezi və cevrilmə reaksiyaları
Mövzunun rəhbəri: akademik Abel Məhərrəmov
İcraçılar: Namiq Şıxaliyev, Əsgərova Ülviyyə, Nigar Əhmədova, Gülnar Süleymanova
Məqsəd: Katalitik olefinləşmə reaksiyası şəraitində müvafiq dixlordiazadienlərin sintezi.
Nəticə: Mis (I) xlorid iştirakı ilə 4-metoksibenzaldehidin N-əvəz olunmuş hidrazonlarının CCl4-lə reaksiyasından müvafiq 1,2-diazabuta-1,3-dienə çevrilməsi tədqiq edilmişdir. Reaksiya hidrazin fraqmentində həm donor, həm də akseptor əvəzediciləri olan müxtəlif fenilhidrazonlarla aparılmış və hər iki halda müvafiq dixlordiazadienlər sintez edilmişdir. Sintez edilmiş birləşmələrin quruluşları NMR spektrləri RQA ilə təsdiq edilmişdir.
Təcrübi əhəmiyyəti: 3,5-bistrifluorometilfenil hidrazinin olan halda isə reaksiyanın yeni bir istiqamətdə getdiyi müəyyən edilmişdir. Belə ki, bu zaman 2 hidrazon molekulunun tikilməsi müşahidə edilmişdir ki, da reaksiyanln radikal mexanizmlə getdiyini bir daha sübut edir.
6. 4-Dimetilaminbenzaldehid əsasında sintez edilmiş dixlordiazadienlərin Hirşfeld səth analizi
Mövzunun rəhbəri: akademik Abel Məhərrəmov
İcraçılar: Namiq Şıxaliyev, Nigar Əhmədova, Gülnar Süleymanova, Əliyar Babazadə
Məqsəd: Hidrazin fragrmentində para vəziyyətə elktrodonor qruplar CH3, 3,5-(CH3)2, F daxil etməklə 4-dimetilamin benzoy aldehidi əsasında alınmış fenilhidrazonlardan katalitik olefinləşmə reaksiyası şəraitində 4,4-dixlor-1,2-diazabuta-1,3-dien quruluşlu birləşmələrin sintezi
Nəticə: Hirfeld səth analizi vasitəsilə güclü N—H···O hidrogen rabitələrinin və çox zəif C—H···, CClhalogen rabitələrinin bu quruluşun yaranmasında rolu olduğu müəyyən edilib. Bundan başqa, molekulun konformasiyasını müəyyən edən torsion bucaqlar hesablanıb. Həmçinin molekullararası qarşılıqlı təsirin enerjiləri də hesablanıb və məlum olub ki, mis kompleksi, özünə paralel dayanmış DMSO molekulu ilə itələmə, özünün üstündə və altında dayanmış DMSO molekulları ilə cəzbetmə, həmçinin digər mis kompleksi molekulları ilə cəzbetmə qarşılıqlı təsirindədir və ümumilikdə, cazibə xarakterli qarşılıqlı təsir enerjiləri ilə itələmə xarakterli enerjilər fərqi kiçik olduğundan bu kristal quruluş davamsız olmalıdır.
Təcrübi əhəmiyyəti: Hirfeld səth analizi vasitəsilə güclü N—H···O hidrogen rabitələrinin və çox zəif C—H···, CClhalogen rabitələrinin bu quruluşun yaranmasında rolu olduğu müəyyən edilib. Bundan başqa, molekulun konformasiyasını müəyyən edən torsion bucaqlar hesablanıb. Həmçinin molekullararası qarşılıqlı təsirin enerjiləri də hesablanıb və məlum olub ki, mis kompleksi, özünə paralel dayanmış DMSO molekulu ilə itələmə, özünün üstündə və altında dayanmış DMSO molekulları ilə cəzbetmə, həmçinin digər mis kompleksi molekulları ilə cəzbetmə qarşılıqlı təsirindədir və ümumilikdə, cazibə xarakterli qarşılıqlı təsir enerjiləri ilə itələmə xarakterli enerjilər fərqi kiçik olduğundan bu kristal quruluş davamsız olmalıdır.
7. Aromatik aldehidlər malonitril törəmələri əsasında yeni karbo və heterotsiklik birləşmələrin sintez
Mövzunun rəhbəri: prof. Ü.Ə.Həsənova, dos. A.İ.İsmiyev
İcraçılar: Ülviyyə Həsənova, Arif İsmiyev
Məqsəd: Morfolin, piperidin kimi tsiklik ikili aminlər iştirakında furfurolla etilsianasetatın qarşılıqlı təsiri sistematik tədqiq edilmişdir. Bu reagentlərin Knevenagel kondensləşməsi məhsullarını əmələ gətirdiyi dünya ədəbiyyatında çoxsaylı tədqiqatlarla təsdiq edilmişdir. Eyni reagentlərin reaksiyaya daxil edilmə ardıcıllığını dəyişdirməklə qarşılıqlı təsirin prinsipcə yeni, daha mürəkkəb kaskad karbotsiklləşmə istiqamətində getdiyini ilk dəfə olaraq biz müəyyən etmişik
Nəticə: Beləliklə, tədqiqatlarımızın nəticəsində prinsipcə yeni kaskad karbotsiklləşmə və regiospesifik tozilləşmə istiqamətləri tapılmış, sintez edilən birləşmələrin quruluşları müasir fiziki üsullarla etibarlı şəkildə təsdiq edilmiş, antimikrob xassələri və tətbiqi imkanları qiymətləndirilmişdir.
Təcrübi əhəmiyyəti: Sintez edilmiş birləşmələrin antimikrob xassələri Bakı Dövlət Universitetinin biologiya fakültəsinin “Mikrobiologiya” kafedrasinın bazasında yerinə yetirilmişdir.
8. Müxtəlif heteroatomlu üzvi liqandların sintezi, kompleks əmələ gətirmə xüsusiyyətləri və xassələri
Mövzunun rəhbəri: akademik Abel Məhərrəmov
İcraçılar: Əsgərov Rizvan, Nağıyev Farid, Əsədov Xəmməd, Alıyeva Xatirə, Hüseynov Elnur, Səfərova Aytən
Məqsəd: Bütün bunları nəzərə alaraq, təqdim edilən hesabatda yeni birləşmə olan 1,2,4-triazol-3-selonun sintezi, onun oksidləşmə və alkilləşmə məhsullarının alınması və molekulyar quruluşunun RQA tədqiqinin nəticələri verilmişdir.
Nəticə: Silisiumüzvi birləşmələr istiqamətində apardığımız tədqiqatların davamı olaraq əvvəlcə məlum reaksiya sxemi üzrə selenosemikarbazid sintez edilmişdir ki, onun da spirt mühitində 10 saat müddətində qaynadılmasından 1,2,4-triazol-3-selon alınmışdır.
Təcrübi əhəmiyyəti:
1) Müxtəlif funksional əvəzli üzvi liqandların sintezi, tam xaraktersitikası, bioloji xassələrinin tədqiqi.
2) Əldə edilmiş liqandların kompleks əmələ gətirmə qabliyyətlərinin araşdırılması.
9. Qeyri-kovalent qarşılıqlı təsirlər sintezdə və katalizdə
Mövzunun rəhbəri: akademik Abel Məhərrəmov
İcraçılar: Ataş Qurbanov, Afət Hüseynova , Əli Xəlilov, Gülnarə Dürüskari, Günay Məmmədova, Aytən Əsgərova
Məqsəd: Tərkibində xalkogen və digər qeyri-kovalent qarşılıqlı təsirlər saxlayan praktiki əhəmiyyətli strukturların sintezi, tədqiqi və xassələrinin araşdırılması.
Nəticə: Müasir tibbi kimyada dərman maddələrinin xassələri və effektivliyi öyrənilərkən, habelə yeni dərman preparatlarının işlənib hazırlanarkən molekulyar səviyyədə onların hüceyrədə bu və ya digər hədəf mərkəzləri ilə sərgilədiyi qarşılıqlı təsirlərin forması və stabilliyi diqqətlə tədqiq edilir, bir qayda olaraq, bu qarşılıqlı təsirlər arzu olunan parametlər üzrə dizayn edilir. Bu nöqteyi nəzərdən artıq tibbi praktikada geniş tətbiq edilən məlum dərman vasitələrinin təməlində qeyd olunan tədqiqatları aparmaq nəzəri və praktiki baxımdan yeni imkanlar açır.
Təcrübi əhəmiyyəti: Xalkogen rabitəsi qeyri-kovalent qarşılıqlı təsirin bir növü olaraq kovalent rabitədə olan xalkogen atomunun (O, S, Se, Te) eyni molekul daxilində və ya digər molekulda olan nukleofil region(lar)a qarşı özünü elektrofil hissəcik kimi aparması nəticəsində meydana çıxır. Son dövrlərdə zəif qarşılıqlı təsirlər arasında xalkogen rabitəsinə olan maraq onun istiqamətliliyi, hidrofobluğu, tənzim oluna bilinməyi və çox şaxəliliyinə görə getdikcə böyüyür. Belə ki, bu xassələr uğurla katalizdə, kristal mühəndisliyində, kapsul formalaşmasında, anion əlaqələnməsində və nəqlində uğurla istifadə edilir.
10. Dihalogendiazabutadienlərin sintezində qeyr-kovalent əlaqələrin rolu
Mövzunun rəhbəri: akademik Abel Məhərrəmov
İcraçılar: Namiq Şıxaliyev, Xatirə Qarazadə, Nigar Əhmədova, Şəfiqə İbrahimova, Gülnar Süleymanova
Məqsəd: Zərif Üzvi Sintez baxımından əlverişli sintonlar sayılan Dixlordiazadienlərin sintezi, onların quruluşlarının müasir fiziki tədqiqat metodları (NMR, X-Ray) vasitəsi ilə müəyyən edilməsi, bəzi birləşmələrin ilkin modelləşdirilməsində DFT kompyüter kvant-mexaniki hesablama metodundan istifadə edilməsi və fizioloji aktiv maddələr hesab edilən metil 2-aril-2-(arilhidrazono) asetatların sintezi işin əsas məqsədləridir.
Nəticə: Katalitik olefinləşmə reaksiyası şəraitində müvafiq dixlordiazadienlər sintez edilmişdir. Sintez edilmiş birləşmələrin bəzilərinin azoboyalar kimi tədqiqi araşdırılmış və müsbət nəticələr əldə edilmişdir. Bundan savayı, həmin birləşmələr Bader nəzəriyyəsi (QTAIM metodu) çərçivəsində DFT hesablamaları və elektron sıxlığı paylanmasının topoloji təhlili ilə öyrənilmişdir. Sintez edilmiş birləşmələrin Hirşfeld Səth araşdırmaları aparılmış və yüksək nəticələr əldə edilmişdir. Bəzi birləşmələrin əlverişli sintonlar kimi tətbiqi araşdırılmış və metil 2-aril-2-(arilhidrazono) asetatların yeni sintez üsulu işlənib hazırlanmışdır.